تفسیر نتایج آزمون خاک

  • درصد اشباع (SP)

  • این شاخص نشاندهنده حجم آب نسبت به حجم خلل و فرج خاک است. درصد اشباح خاک در آزمون خاک کشاورزی پارامتری است که بیان میدارد ۱۰۰ گرم خاک چه میزان آب میتواند جذب ‌کند تا به حد اشباع برسد. آگاهی از درصد اشباع خاک برای ارائه برنامه کودی و آبیاری بسیار مفید می باشد. درصد اشباع نرمال بین 45-40 میباشد که نشاندهنده وضعیت مطلوب آب در خاک است. به عبارت دیگر حداقل نیمی از تخلخل خاک بایستی با آب پرشده باشد تا تنش خشکی برای گیاه پیش نیاید و فعالیت میکروارگانیسمهای خاک مختل نشود. اگر درصد اشباع کمتر از این مقدار باشد نیاز به آبیاری زمین وجود دارد و اگر بیشتر از این مقدار باشد احتمالا مشکل کمبود تهویه در خاک وجود دارد. در درصدهای اشباع خیلی بالا احتمال خفگی ریشه ها در خاک وجود دارد و فعالیت میکروارگانیسمهای هوازی هم ممکن است با مشکل مواجه شود.

 

  • شوری (EC)

  • شاخص شوری در خاک با EC سنجیده میشود و بیانگر غلظت کاتیونها و آنیونهای موجود در فاز محلول خاک است. کاتیون‌هایی چون سدیم، منیزیم، کلسیم، پتاسیم و آنیون‌هایی مانند بی‌کربنات، سولفات، نیترات و کلراید از جمله املاحی هستند که منجر به بروز شوری در خاک‌ها می‌شوند. بر این اساسEC بین 4-2 در خاک بیانگر شوری کم است و گیاهان حساس را تحت تاثیر قرار میدهد؛ EC بین 8-4 شوری متوسط میباشد و رشد اغلب گیاهان را محدود میکند؛ EC بین 16-8 بسیار شور بوده و فقط گیاهان مقاوم می توانند رشد کنند و EC بالاتر از 16 شوری بحرانی محسوب میشود و تنها تعداد بسیار کمی از گیاهان بسیار مقاوم قابلیت رشد دارند. بنابراین در شوریهای بالای 4 بایستی نسبت به اصلاح خاک اقدام نمود. بهترین راه اصلاح خاک شور آبشویی خاک با آب با کیفیت به زیر منطقه رشد ریشه ها و زهکشی متعاقب زمین است.

  • مقدار اسیدیته (pH)

  • دامنه مطلوب پی اچ برای جذب اکثر عناصر غذایی 6/5-5/5 میباشد. بنابراین برای جذب بهتر عناصر غذایی بهتر است پی اچ خاک در حدود خنثی نگهداری شود.
  • در پی اچ اسیدی عموما کمبود عناصر پرمصرف مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم بروز میکند. در پی اچ های قلیایی کمبود عناصر کم مصرف مانند آهن، روی، منگنز، مس، بور آشکار میشود.
  • بنابراین برای جذب بهتر عناصر غذایی در خاکهای آهکی مانند ایران نیاز است که پی اچ خاک در حد پایین نگه داشته شود. برای کاهش پی اچ در خاکهای مناطق معتدله که معمولا قلیایی هستند میتوان از یکی از روشهای زیر استفاده کرد:
  • 1- کودهای سولفاته 2- گوگرد+باکتری    3- انفوریک اسید (فاقد اثر خورندگی و اثر منفی بر میکروارگانیسمهای خاک)
  • درصد آهک یا درصد مواد خنثی شونده (TNV)
  • این شاخص نشاندهنده درصد آهک خنثی کننده اسید میباشد که با علامت TNV نشان داده میشود. اگر در جدول این عدد بالای 10 درصد باشد نشاندهنده رسوب عناصرغذایی میباشد. به عبارت دیگر در این شرایط عناصری مانند فسفر و عناصر کم مصرف با کربناتهای موجود در خاک واکنش داده، رسوب میکنند و از حالت قابل دسترس برای گیاه خارج میشوند. به همین دلیل گفته میشود که میزان کل عناصر کم مصرف در خاکهای آهکی ایران کم نیست اما میزان قابل دسترس این عناصر در خاک برای گیاه ناچیز است. برای اصلاح خاکهای آهکی استفاده از اسید یا کودهای اسیدزا توصیه میشود که البته کاربرد اسید مقرون به صرفه نیست اما کودهای دارای بنیان سولفاته یا کودهای گوگردی تا حد زیادی میتواند به تعدیل پی اچ این خاکها کمک کند. همچنین کودهای نسل جدید در بازار وجود دارند که بصورت هوشمندانه قادر به اصلاح خصوصیات منفی خاک مانند شوری، قلیاییت و … میباشند.
  • مقدار ان پی کا (N P K) و سایر عناصر غذایی (Fe, Mn, Zn, Cu)
  • مقدار عناصر پرمصرف در جدول آزمون خاک نشان دهنده وضعیت این عناصر در خاک است. مقدار نیتروژن بالای یک درصد بیانگر وضعیت مطلوب نیتروژن در خاک است. مقدار فسفر قابل دسترس 15 پی پی ام نشاندهنده وضعیت مناسب فسفر در خاک است. مقدار پتاسیم بین 300-250 پی پی ام بیانگر وضعیت بهینه پتاسیم در خاک است و بر اساس نوع درخت و عملکرد میتوان کود پتاسه بکار برد.
  • برای سایر عناصر غذایی ذکر شده در جدول بایستی حدود بحرانی آن عناصر در خاک را بدانیم و بر اساس آن اقدام به افزودن کودهای حاوی آن عناصر بر اساس نوع گیاه، شرایط محیطی و اقلیم منطقه کنیم. به عنوان مثال حد بحرانی گوگرد در خاک برای دانه های روغنی 20 و برای سایر گیاهان زراعی 15 میلیگرم در کیلوگرم خاک میباشد. البته در این مورد آنالیز برگ و تعیین غلظت عناصر در گیاه نیز راهکار خوبی برای تشخیص وضعیت تغذیه ای عناصر در گیاه است و سابقه کوددهی در زمین کشت شده را نشان میدهد.
  • بافت خاک (Soil Texture) (%S, %Si, %C)
  • بیانگر درصد نسبی ذرات رس (Clay)، سیلت (Silt) و شن (Sand) در خاک است.
  • بر اساس درصد نسبی این ذرات میتوان بافت خاک را با استفاده از مثلث بافت خاک تعیین کرد. مثلث بافت خاکمثلثی متساوی الاضلاع است که هر ضلع آن مربوط به 3 جزء اصلی خاک يعني شن یا ماسه، سیلت (لای) و رس است. خاک درشت و سبک به خاک شنی و خاک ريز و سنگین به خاک رسی اطلاق مي‎شود. بهترین خاک در کشاورزی و برای رشد گیاه خاک لومی است که حاوی میزان زیادی سیلت میباشد. خاک لوم مابين اين دو نوع خاک و دارای نسبت مناسبی از شن و سيلت و رس است. در این خاک مقدار رس بين 7 تا 27 درصد و سيلت 28 تا 50 درصد و شن کمتر از 52 درصد است. خاک های شنی سریع تر از خاک هاي ديگر خشک و گرم مي شوند و راحت تر قابل شخم زدن هستند. خاک هاي رسي قابلیت نگهداری آب بيشتري دارند و از بقيه خاک ها دیرتر خشک و گرم مي شوند و به سختی قابل شخم زدن مي‎باشند. خاک هاي لوم وضعیت متوسطی دارند يعني قابلیت نگهداری آب در آنها خوب است و نسبتاً خوب شخم زده مي شوند.
  • مقدار گچ یا Gypsum
  • این بخش در جدول آزمون خاک به مقدار گچ موجود در خاک اشاره می‌کند. اگر مقدار گچ در خاک سطح الارضی بیش از 2 درصد و در خاک تحت الارضی بیش از 14 درصد باشد خاک گچی محسوب میشود. محققین فائو خاکی را گچی تعریف میکنند که مقدار گچ در آن باعث محدود شدن رشد گیاه شود. اگر میزان گچ خاک بین 30-15 درصد باشد بسته به نوع گیاه کاهش عملکرد گیاه مشاهده میشود. بطور کلی وقتی میزان گچ خاک بیش از 25 درصد باشد کاهش عملکرد گیاهان حساس اتفاق می افتد. در این خاکها مقاومت خاک از رشد و نفوذ ریشه جلوگیری کرده و ظرفیت نگهداری و حرکت آب در خاک کاهش مییابد. همچنین استحکام ساختمان، چسبندگی، تشکیل خاکدانه و ظرفیت تبادل کاتیونی خاک در این خاکها کاهش مییابد که همه اینها ناشی از حلالیت بالای کانی گچ بوده که منجر به افزایش فشار اسمزی و کاهش حاصلخیزی خاک میشود. برای اصلاح این خاکها شخم، شیار و آبیاری مناسب و افزودن مواد آلی مانند بقایای گیاهی و شیمیایی نظیر كلريد باريم، اكسالات آمونيم و پتاسيم و كربنات آمونيم براي كاهش حلاليت گچ و افزايش رشد گياه توصیه شده است.
  • ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)
  • ظرفیت تبادل کاتیونی نشاندهنده ظرفیت خاک در نگهداری کاتیونهای تبادلی است که عمدتا شامل کلسیم، منیزیم، پتاسیم، سدیم و آلومینیوم میباشد. آلومینیوم در خاکهای اسیدی غالب است و مابقی کاتیونها در خاکهای قلیایی غالب هستند. هر چه ظرفیت تبادل کاتیونی بیشتر باشد نشاندهنده حاصلخیزی بیشتر خاک میباشد. ظرفیت تبادلی کمتر از 5 یعنی CEC پایین، بین 15-5 یعنی CEC متوسط و CEC بیشتر از 15 زیاد میباشد.
  • CEC بطور غیرمستقیم نشاندهنده وضعیت بافت خاک است. CEC  بالاتر نشاندهنده مقدار بیشتر ماده آلی و رس در خاک میباشد. اگر CEC کم باشد مانند خاکهای شنی بایستی با افزودن مواد آلی خاک را تقویت کرد (ترکیبات هیومیکی، کمپوستهای فراوری شده و کودهای زیستی)
  • درصد مناسب کلسیم از CEC بین 80-65 ، منیزیم بین 20-10، پتاسیم بین 8-3، سدیم کمتر از یک و آلومینیوم هم کمتر از یک درصد است.

   

  • نسبت جذب سدیم(SAR)

  • شاخص SAR بیانگر نسبت جذب سدیم یعنی میزان سدیمبه میزان کلسیم به علاوه منیزیم در محلول خاک است. در واقع این شاخص نشان دهنده میزان شور و قلیا بودن خاک است. هر چه نسبت سدیم به کلسیم در خاک بیشتر باشد منجر به پراکنش ذرات خاک و کاهش نفوذ آب به خاک میشود. SAR بالا باعث نفوذ کم آب و کاهش رشد گیاه می شود. سدیم در خاک می تواند کلسیم و منیزیم را در خاک جایگزین کند. این امر موجب کاهش توانایی خاک برای تشکیل خاکدانه های پایدار و از بین رفتن ساختمان خاک می شود. خاک های با SAR بیش از ۱3 در دسته خاک های شور-قلیا دسته بندی می شوند و ظاهر آنها با سله بستن سطحی مشخص میشود. و باید اصلاح شوند. با افزودن گوگرد، گچ، کودهای کلسیمی، اسید سولفوریک یا مواد آلی می توان وضعیت این خاک ها را بهبود بخشید.
  • گرد آورنده: بخش تحقیق و توسعه شرکت مزرعه فراز آسمان
  •